Παρουσίαση του βιβλίου Γιούρι Πριάχιν “Ο Λάμπρος Κατσώνης στην ιστορία της Ελλάδας και της Ρωσίας”
ΑΠΟ ΤΑ ΡΩΣΙΚΑ ΚΡΑΤΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ
Ο ΛΑΜΠΡΟΣ ΚΑΤΣΩΝΗΣ
στην ιστορία της Ελλάδας και Ρωσίας
(Κυκλοφορεί στην Αθήνα από το βιβλιοπωλείο της ΕΣΤΙΑΣ, Σόλωνος 60, στη Λιβαδειά από τη ΅Σύγχρονη ΣκέψηΆ του Ν. Λαμπρόπουλου και από το Σύλλογο Λεβαδέων, Σωκράτους 79-81, Αθήνα και από τον επιμελητή της εκδόσεως Π. Στάμου – τηλ/Φαξ: 210 8970 542).
Ένα βιβλίο σημαντικό για την ελληνική ιστοριογραφία, που συμπληρώνει σημαντικά κενά της και διασκεδάζει απόψεις και εκτιμήσεις σύγχρονων ιστορικών, που βασίσθηκαν σε ελλιπή μέχρι σήμερα στοιχεία ή μονομερείς πληροφορίες από Αρχεία κυρίως διπλωματικών, δηλαδή τρίτων, πηγών.
Κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά το βιβλίο του Γιούρι Πριάχιν, καθηγητού ιστορίας στη Ναυτική Ακαδημία της Αγίας Πετρούπολης, με τίτλο «Ο ΛΑΜΠΡΟΣ ΚΑΤΣΩΝΗΣ στην ιστορία της Ελλάδας και Ρωσίας». Το βιβλίο εκδόθηκε πρώτα στη Ρωσία, τον Οκτώβριο του 2004, και παρουσιάσθηκε στο συνέδριο της Λιβαδειάς τον Νοέμβριο του 2004.
Την ελληνική έκδοση (2005) επιμελήθηκε ο Πάνος Στάμου, που συμμετέχει και με σχετικό συμπλήρωμα από 4 εργασίες του.
Το βιβλίο στηρίζεται σε έγγραφα των Ρωσικών Κρατικών Ιστορικών Αρχείων (ΡΚΙΑ), τα οποία είναι πλέον προσβάσιμα στους ερευνητές. Στα ΡΚΙΑ βρέθηκαν πολλές νέες πληροφορίες και είναι σημαντικό το γεγονός ότι στο βιβλίο περιέχονται ιστορικά στοιχεία που για πρώτη φορά δημοσιεύονται στη δυτική επιστημονική κοινότητα.
Μέχρι σήμερα, η ιστοριογραφία για τον Λ. Κατσώνη στηρίχθηκε αφΆ ενός μεν στη χειρόγραφη ΅Βιογραφία του Λ. ΚατσώνηΆ του 1823, αριθμός 1561 του Αρχείου Εθνικής Βιβλιοθήκης, από την οποία πήραν στοιχεία οι Κ.Ν. Σάθας, ο Γ. Κρέμος, ο Π. Μαγιάκος και όσοι αντέγραψαν από αυτούς, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι δεν έδιναν στο χειρόγραφο την ανάλογη αξιοπιστία ή ορισμένοι από αυτούς αντιδεοντολογικά δεν το ανέφεραν. ΑφΆ εταίρου, στηρίχθηκε στα Γαλλικά Αρχεία (Ηλ. Γεωργίου), στα Βενετικά (Κ. Μέρτζιος) και στα Αυστριακά (Ο. Κατσιαρδή – Hering), όπου βρέθηκαν αρκετά ιστορικά στοιχεία και πληροφορίες, που συμπλήρωσαν την ιστοριογραφία του Κατσώνη. Αυτές όμως οι πληροφορίες και τα στοιχεία, στηρίζονταν στον μεγάλο τους όγκο σε διπλωματικά έγγραφα (επομένως αποτελούν έμμεσες πληροφορίες και εκτιμήσεις, αναφορές τρίτων, αλλά περιέχουν και πληροφορίες που ίσως εξυπηρετούσαν σκοπιμότητες των χωρών των διπλωματών που αντιπροσώπευαν). Επίσης στηρίχθηκαν σε έγγραφα ιδιωτών με απαιτήσεις (τεκμηριωμένες ή όχι) ή σε διαμαρτυρίες αντιπάλων πλοιοκτητών που δεν μπορεί κανείς να αποφανθεί με σιγουριά για την αξιοπιστίας τους. Το τελευταίο, λόγω της συγχύσεως που υπήρχε στις οικονομικές σχέσεις, στις συναλλαγές και στις επιδιώξεις πολλών κατά την περίοδο εκείνη. Επίσης λόγω των αδιαφανών καθεστώτων των πειρατών και των κουρσάρων, που συνδέονταν με προσωπικά οικονομικά συμφέροντα, τα περισσότερα από τα έγγραφα αυτά δεν μπορούσαν να δώσουν την ακριβή εικόνα ή να πληρώσουν τα ιστορικά κενά γύρω από αυτή την εξέχουσα προσωπικότητα της εποχής του.
Μετά τα πιο πάνω, έρχονται τα ΡΚΙΑ να συμπληρώσουν τα κενά, να διορθώσουν ανακρίβειες ή να αναθεωρήσουν απόψεις και εκτιμήσεις που έχουν δει το φως της δημοσιότητας γύρω από την φυσιογνωμία και την ιστορική προσωπικότητα του Λ. Κατσώνη.
Τα έγγραφα στα οποία στηρίχθηκε η συγγραφή του βιβλίου και του Συμπληρώματος, πάνω από 150, αποδεικνύουν με τον πλέον αδιαμφισβήτητο τρόπο την προσφορά του Λάμπρου Κατσώνη στους αγώνες της Ελλάδας για την αποτίναξη του Οθωμανικού ζυγού, αλλά και στην υπηρεσία της θετής του πατρίδας, της Ρωσίας.
Είναι σημαντικό επίσης να αναφερθεί ότι ο συγγραφέας του βιβλίου ήταν Αξιωματικός των Ρωσικών Υποβρυχίων, σήμερα σε αποστρατεία.
Το βιβλίο του Γιούρι Πριάχιν, που παρουσιάζεται εδώ, είναι η πρώτη Ρωσική βιογραφία του ένδοξου ήρωα της Ελλάδας και της Ρωσίας. Είναι επίσης η πρώτη δημοσιευμένη βιογραφία του Κατσώνη, που βασίζεται κυριότερα στα έγγραφα των Ρώσικων Αρχείων. Ειδικότερα στο βιβλίο χρησιμοποιήθηκαν τα έγγραφα των δυο Αρχείων της Αγίας Πετρούπολης: Του Ρωσικού Κρατικού Ιστορικού Αρχείου (ΡΚΙΑ) και του Ρωσικού Κρατικού Αρχείου του Πολεμικού Ναυτικού (ΡΚΑ-ΠΝ). Μεταξύ των εγγράφων αυτών είναι και οι αναφορές του ίδιου του Κατσώνη καθώς και οι αναφορές του Γενικού Αρχηγού του Ρώσικου Στρατού Στρατάρχη Πρίγκιπα Γ.Α. Ποτέμκιν, του Επιτετραμμένου της Αικατερίνης ΒΆ επί των Πολιτικών και Πολεμικών Επιχειρήσεων στα Βαλκάνια Στρατηγού Ι.Α. Ζαμπορόφσκι, καθώς επίσης και των Αρχηγών των Ρώσικων Στόλων στη Μεσόγειο – του Ναύαρχου Σ.Σ. Γκίμπς και του Στρατηγού Β.Σ. Ταμάρα. Θεωρείται δε σπουδαίο το γεγονός ότι ορισμένα από τα έγγραφα που χρησιμοποιήθηκαν, δημοσιεύονται στο παράρτημα του βιβλίου. Αποτελούν επομένως υλικό για τους ενδιαφερόμενους ερευνητές.
Η πολυετής μελέτη αυτών των πρώτης τάξεως υλικών έδωσε στον συγγραφέα τη δυνατότητα να παρουσιάσει αρκετά ολοκληρωμένη και ακριβή εικόνα των Πολεμικών Επιχειρήσεων του Κατσώνη κατά την περίοδο του Ρωσικό-Τουρκικού πολέμου και του Απελευθερωτικού του αγώνα το 1792. Η μεγάλη αξία του βιβλίου του Πριάχιν συνίσταται στο, ότι ο συγγραφέας δεν περιορίστηκε μόνο σε μια βιογραφική μελέτη του Κατσώνη, άλλα και κατέδειξε τα ανθρώπινα και οικονομικά μέσα που αυτός χειριζόταν.
Στο βιβλίο αυτό παρουσιάζονται ακόμα βιογραφικά στοιχεία σχετικά με τους πλησιέστερους συναγωνιστές του Έλληνα-Ρώσου ναυτικού πολεμιστή. Ο αναγνώστης πληροφορείται επίσης, με ακριβή στοιχεία, περί του Στολίσκου του Κατσώνη: Για τη σύνθεση των πλοίων, τον αριθμό των πληρωμάτων τους και τον αριθμό των πυροβόλων στο καθένα. Αναφέρεται επίσης τεκμηριωμένα η αρκετά δραματική μοίρα των ανδρών του Στολίσκου του Κατσώνη, που αιχμαλωτίστηκαν από τους Τούρκους: πολλοί εκτελέστηκαν και κάποιοι παρέμειναν σε Τουρκική αιχμαλωσία έως του 1799, όποτε αφέθηκαν ελεύθεροι κατόπιν παρέμβασης της Ρώσικης διπλωματίας.
Επίσης, για πρώτη φορά στη βιβλιογραφία παρουσιάζεται λεπτομερώς η ζωή του Λάμπρου Κατσώνη και της οικογένειάς του μετά την επιστροφή τους στη Ρωσία το 1794 και παρουσιάζεται το γενεαλογικό του δένδρο. Αξίζει να σημειωθεί, ότι οι τότε κυβερνήτες της χώρας λαμβάνοντας υπόψη τα επιτεύγματα του Κατσώνη στον πόλεμο κατά του κοινού εχθρού της Ρωσίας και της Ελλάδος, της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, φέρθηκαν ευνοϊκά στον γενναίο θαλασσομάχο όταν επέστρεψε.
Το βιβλίο συμπληρώνεται από τον Π. Στάμου με στοιχεία από τον Ατομικό Φάκελο του Λ. Κατσώνη, που αναδεικνύουν τις βασικές στρατιωτικές δραστηριότητες, τα χαρακτηριστικά και τις ικανότητες του Λ. Κατσώνη. Επίσης δίδονται τα ονόματα των Αξιωματικών του, που πολέμησαν μαζί του στη διάρκεια του Ρώσο-Τουρκικού πολέμου, μέχρι την περίοδο που έχει ορισθεί ως Διοικητής του Ρωσικού Στόλου της Μεσογείου, μεταξύ των οποίων 6 συνολικά από τη πατρίδα του Λιβαδειά.
Το Συμπλήρωμα ολοκληρώνεται με την ανασκόπηση των υπαρχόντων απόψεων και την παρουσίαση των νέων στοιχείων από τα ΡΚΙΑ για τη χρηματοδότηση των επιχειρήσεων του Λ. Κατσώνη κατά το δεύτερο Ρώσο-Τουρκικό πόλεμο.
Το βιβλίο ΅Ο ΛΑΜΠΡΟΣ ΚΑΤΣΩΝΗΣ στην ιστορία Ελλάδας και ΡωσίαςΆ του Γιούρι Πριάχιν με το Συμπλήρωμα του Π. Στάμου ασφαλώς παρέχουν πολλά νέα στοιχεία για τις δραστηριότητες, την οικογένεια και τον χαρακτήρα του ασυμβίβαστου οραματιστή, του μεγάλου θαλασσομάχου. Εκτός από τα καθαρά στρατιωτικά στοιχεία, πληροφορούμεθα επίσης για τις σημαντικές δραστηριότητες, όπως τις αγρότο-καλλιέργειες και τη βιομηχανική του δράση, με παραγωγή και εμπόριο βότκας δικής του παραγωγής από τα σταφύλια που καλλιεργεί ο ίδιος.
Οι βασικότερες νέες ιστορικές πληροφορίες μπορούν περιληπτικά να αναφερθούν όπως πιο κάτω:
Μαθαίνουμε για την ύπαρξη αδελφού του Λάμπρου (αγνοείται το μικρό του όνομα), που πέθανε στα Ορλωφικά.
Έχει προσελκύσει συμπατριώτες του στον αγώνα. Κατά το δεύτερο Ρωσο-Τουρκικό πόλεμο (1787-1791) έχει 5 αξιωματικούς στα πληρώματα του από τη Λιβαδειά. Δεν υπάρχουν ακόμα στοιχεία για κατώτερα μέλη, ναύτες.
Γνωρίζουμε πλέον λεπτομέρειες για την αποστολή που του ανέθεσαν να φέρει εις πέρας ως αξιωματικός (Ταγματάρχης) του Τσαρικού στρατού. Δηλαδή, τη δημιουργία Στόλου στη Μεσόγειο, που θα πολεμήσει τον Οθωμανικό, επειδή δεν μπορεί να αποσταλεί Τακτική Ναυτική Μοίρα της Βαλτικής, λόγω του πολέμου με τους Σουηδούς.
Διευκρινίζεται ο τρόπος χρηματοδοτήσεως της πιο πάνω αποστολής από το Ρωσικό Κρατικό ταμείο, Ρώσους αξιωματικούς, ομογενείς της Τεργέστης και ανεξάρτητους επιχειρηματίες, πλοιοκτήτες και μη.
Γνωρίζουμε λεπτομέρειες για τις Ναυτικές Επιχειρήσεις που έφερε σε πέρας, τις σχετικές Διαταγές που είχε, ονόματα και σύνθεση και την τακτική των πλοίων του Στόλου στον οποίο, στο τέλος είναι ο Διοικητής του, του Ρωσικού Στόλου της Μεσογείου, πριν από τη συνθήκη του Ιασίου (Ιανουάριος 1792).
Μαθαίνουμε για τις μυστικές εντολές που είχε σε ορισμένες περιπτώσεις, για τις οποίες δημιουργήθηκαν παρεξηγήσεις της συμπεριφοράς του, ακόμα και από ανωτέρους του, που δεν γνώριζαν αυτές τις εντολές (π.χ. δεν πήγε στο λειοδικείο των Συρακουσών, δεν ενώθηκε με το Στολίσκο του Γουλιέλμου Λορέτζο, προετοίμασε αποστολή για να επιτεθεί κατά των Τουρκο-Γαλλικών Δυνάμεων -1798).
Διαπραγματεύθηκε συμφωνία (σώθηκαν και δημοσιεύονται στο βιβλίο οι βασικοί όροι) με τους Μανιάτες προκειμένου να χρησιμοποιήσει το Πόρτο Κάγιο ως μόνιμη Ναυτική Βάση του Στόλου της Μεσογείου.
Όταν επιστρέφει στην Κριμαία, στο Στόλο της Μαύρης Θάλασσας (1795), πραγματοποιεί μελέτες Βλητικής και Αντοχής των Κωπήλατων σκαφών για να βελτιωθούν τα χαρακτηριστικά της ναυπηγικής τους αντοχής.
Έχουμε το ιστορικό της κρίσεώς του από την Ειδική Επιτροπή, την απόφαση που δικαιώνει τις απαιτήσεις του, επομένως την πλήρη δικαίωση των ενεργειών του, για τις οποίες κατηγορήθηκε από τις αντίπαλες Δυνάμεις. Η απόφαση, επικυρωμένη από την Αυτοκράτειρα, αποτελεί την πλήρη δικαίωση του από την Ανώτατη Αρχή της Ρωσίας.
Έχουμε στοιχεία για τα δώρα και άλλες διακρίσεις – γράφτηκε στο Libro dΆOro ως Ευγενής – (δώρα μεταξύ των άλλων χρυσά νομίσματα, κτήματα, μισθούς 8 ετών, εξοχική κατοικία της Αικατερίνης στην Κριμαία κ.ά.), που δέχτηκε κατά καιρούς από την ίδια την Αυτοκράτειρα ως αμοιβή των εξαιρετικών υπηρεσιών, και αυτό πέρα από την υπηρεσιακή επιβράβευση των προαγωγών στους διάφορους βαθμούς.
Γνωρίζουμε τώρα τα ακριβή ποσά που του επεδίκασε η Ειδική Επιτροπή, ως τελικό ποσό των απαιτήσεων του, σύμφωνα με τα ισχύοντα την εποχή εκείνη (π.χ. ΅Κανονισμός ΚουρσάρωνΆ της Αικατερίνης ΙΙ), 576.674 ρούβλια, από τα οποία όμως αφαιρέθηκαν τα χρέη του που αναγνωρίσθηκαν προς τρίτους (159.100 ρούβλια).
Γνωρίζουμε την αιτία που δεν προβιβάσθηκε στον επόμενο βαθμό του Στρατηγού (έμεινε 14 χρόνια στο βαθμό του Συνταγματάρχη-Πλοιάρχου ΑΆ Τάξεως Ναυτικού Πυροβολικού). Ο πρώην προστάτης του Υποναύαρχος Ν. Μορντβίνοβ, που ήταν από τους χρηματοδότες της αποστολής του στη Μεσόγειο, όταν ο Κατσώνης δικαιώθηκε, θέλησε να λάβει όλο το ποσόν που πήρε ο Κατσώνης. Ο Κατσώνης του πρόσφερε μόνον το ποσόν που του δάνεισε με τους τόκους που θα έβαζε ο ίδιος ο Μορντβίνοβ. Ο τελευταίος δεν δέχθηκε και όταν είναι πλέον Υπουργός Ναυτικών “εκδικείται” τον Κατσώνη με δυσμενείς μεταθέσεις και μη απονομή του επομένου βαθμού.
Μαθαίνουμε την διαδικασία επιστροφής του στην Ρωσία μετά την αποτυχία της “Επανάστασης” του ως “Ελευθερωτού της Μάνης” – όπως γράφει στο μανιφέστο του, την Φανέρωση. Όπως ο ίδιος γράφει σε αναφορά του «αυτό που κυκλοφόρησε στη Ρωσία δεν ήταν αληθινό…», επομένως πρέπει να κυκλοφόρησαν διάφορες εκδοχές της Φανέρωσης σε διάφορες γλώσσες.
Έχουμε το μεγαλύτερο μέρος του γενεαλογικού δένδρου του Λ. Κατσώνη. Επίσης έχουμε τα πραγματικά του χαρακτηριστικά – και της συζύγου του Μαρουδιάς ή Αγγελίνας κατά τους Ρώσους- που φιλοτεχνήθηκαν το 1798.
Το σημαντικότερο ίσως νέο στοιχείο είναι η ημερομηνία θανάτου του. Δεν πέθανε το 1804, όπως μέχρι τώρα όλοι οι ιστορικοί έγραψαν, αλλά μάλλον το 1805! Είναι όμως πιθανό και αρχές του 1806. Δεν έχουν ακόμα διευκρινισθεί οι συνθήκες θανάτου (δολοφονίας) του, ισχυρές ενδείξεις όμως υπάρχουν ότι επήλθε το 1805.
Το βασικότερο θέμα όμως είναι, ότι τα ΡΚΙΑ στο βιβλίο αυτό αποκαλύπτουν την πραγματική ιστορική φυσιογνωμία του Λάμπρου Κατσώνη. Όπως χαρακτηριστικά είπε ο ιστορικός Σαράντος Καργάκος, κατά την παρουσίαση του βιβλίου στο Πολεμικό Μουσείο το Δεκέμβρη 2005, το βιβλίο τεκμηριώνει την παρουσία του Κατσώνη στο ιστορικό στερέωμα της Ελλάδας, γεγονός που εξαλείφει τις αμφιβολίες που μπορούσε να έχει κανείς για το αν ο Κατσώνης υπήρξε στην ιστορία μας ως θρύλος ή ως μία πραγματική ιστορική φυσιογνωμία. Τα νέα ιστορικά στοιχεία του Κατσώνη διασκεδάζουν επίσης, τεκμηριωμένα πλέον, απόψεις που θέλουν τον Κατσώνη ληστή και πειρατή και αποδεικνύουν ότι:
Ο Πλοίαρχος ΑΆ Τάξεως Ναυτικού Πυροβολικού και Ιππότης του πολεμικού παρασήμου του Αγίου Γεωργίου 4ης Τάξεως υπήρξε επισήμως ένας Αξιωματικός του Ρωσικού-Τσαρικού στρατού για 35 χρόνια, που προσέφερε την αφοσίωση του στην Αικατερίνη ΒΆ και τους διαδόχους της, αλλά και ότι όταν οι συνθήκες του έδωσαν την ευκαιρία πολέμησε «…για να έχει το Γένος του…έναν μικρόν τόπον ελεύθερον…» (Από την ΅πολιτικήΆ του διακήρυξη, την ΅ΦανέρωσηΆ στη Μάνη το 1792.)
